Ik ben in oktober negen dagen naar Oekraïne geweest, als deelnemer aan het ‘Election Observation Project’ van AEGEE. Het Project wil naar verschillende controverse verkiezingen en referenda waarnemers van AEGEE te sturen, met als doel een ervaren team van organisatoren op te bouwen zodat we dit een vast onderdeel van AEGEE’s activiteiten kunnen maken. We hebben in het verleden al waarnemers naar bijvoorbeeld het referendum in Schotland en de meest recente verkiezingen in Bosnië-Herzegovina gestuurd, en nu was Oekraïne aan de beurt.
De meeste lezers zullen wel enigszins bekend zijn met de situatie in Oekraïne, de regering die wegvluchtte na massale demonstaties op het Maidan-plein in Kiev, de Russische annexatie van de Krim en de oorlog die gevoerd wordt in het oosten van Oekraïne. Na de vlucht van de Janoekovytsj-regering was er een waarnemende coalitieregering gekomen ter vervanging, die hun macht overdroegen aan een verkozen regering na de presidentiële verkiezingen van 25 mei. Het oude parlement van voor de ‘Maidanrevolutie’ zat echter nog steeds in het parlement, of was ook weggevlucht, zonder dat er constitutionele provisies zijn om die lege plekken te vullen. Veel van de parlementariërs die waren gebleven, hadden de vorige regering volledig gesteund toen er een aantal antidemocratische maatregels werden ingevoerd tegen de demonstaties, en veel parlementariërs waren de nieuwe Oekraïense regering onvriendelijk gezind. Om deze reden heeft de nieuwe regering het parlement ontbonden, zodat er nieuwe parlementsverkiezingen zouden komen. Dit waren de verkiezingen van 26 oktober waar wij voor kwamen.
We hebben 23 waarnemers gestuurd, inclusief ondergetekende, exclusief organisatoren en tolken: in totaal zijn er rond de 50 AEGEE-ers die hieraan meegeholpen hebben. We hadden ons verdeeld over verschillende steden: Dnjepropetrovsk, Lviv, Kiev, Charkov en oorspronkelijk ook Ivano-Frankivsk (geannuleerd). Deze steden zijn enigszins over het veilige deel van het land verspreid, met het doel een zuiverder beeld te krijgen van het verloop van de verkiezingen. Voor ons vertrek naar Oekraïne moesten we een 10-urige online cursus van de OSVE/ODIHR succesvol afgerond hebben, dit was voor de meesten van ons geen probleem maar wel interessant.
Normaalgesproken zijn er bij het proces van verkiezingswaarnemen zowel korte-termijnswaarnemers als lange-termijnswaarnemers aanwezig. De lange-termijnswaarnemers kijken naar het proces van campagnevoeren, intimidatie van partijen, vrije verkiezingsdeelname en zaken als deze. Bij aankomst van de korte-termijnswaarnemers worden deze gebrieft door de lange-termijnswaarnemers, zodat de korte-termijnswaarnemers goed geïnformeerd de verkiezingsdag (‘E-Day’) kunnen doorkomen. De taken van de korte-termijnswaarnemers beginnen ongeveer een half uur voor de opening van de stembureaus, en eindigen (afhankelijk van organisatie/mankracht) bij het sluiten van de stembureaus, het voltooien van het stemmen tellen, of het einde van het registreren/verifiëren er van. Als het stemmen tellen niet snel gaat, kan dit betekenen dat je meer dan 24 uur in touw bent. Omdat stemcommissies niet langer betaald kregen per tijdseenheid, maar voor het totale werk, schoot het deze keer gelukkig enigszins op voor de meeste waarnemers.
Ik werd ingedeeld in Lviv en daar ben ik tegelijk met enkele andere teams van twee waarnemers plus een tolk aan het waarnemen geslagen. We zijn om zes uur opgestaan om naar ons eerste stembureau gegaan en daar te observeren hoe de kluis geopend werd, protocolformulieren getekend werden, de stembussen verzegeld werden, het volkslied gezongen werd, en het stembureau geopend werd. Na een minuut of twintig kijken naar de eerste stemmers en het opnieuw laten controleren van de kluis, vertrokken we naar het volgende stembureau.
We hebben bij in totaal tien stembureaus geobserveerd. Overal hebben we gecontroleerd of er braaf handtekeningen gezet werden, hoe de commissies omgingen met stemmers die hulp nodig hadden, hoe goed de stembussen verzegeld waren, de sfeer in de stembureaus, camera’s, het gedrag van de politie in de stembureaus, en een groot aantal andere factoren die we allemaal moesten waarderen en noteren op onze formulieren. De organisatoren hadden een reeks stembureaus uitgekozen voor ons die in één keer te lopen was, wat vanwege de ijzige kou wel fijn was. Helaas had onze vertaler de kaart met route bij zich toen ze werd afgelost door een tweede vertaler, en waren we aangewezen op een zelf bedachte route die langs plekken met goedkope coffee-to-go ging.
Vlak voor het laatste stembureau, schoven we wat eten naar binnen ergens, want daar zouden we vast komen te zitten voor het stemmen tellen. Volgens de Oekraïense wet moeten stemlokalen op slot zodra het stemmen tellen begint, om pas weer op het einde geopend te worden. Deels om deze reden kozen we een betrekkelijk klein stembureau uit, omdat die hopelijk eerder klaar zou zijn. Helaas hadden we de pech dat dit stembureau geen koffie, hapjes of zelfs drinkbaar water had. Net zoals bij andere stembureaus, waren er veel verkiezingswaarnemers. Dit was omdat elke partij en veel kandidaten mensen inhuurden om voor verkiezingswaarnemer te spelen. De meeste van deze mensen waren geeneens lid van de politieke partij in kwestie, en zaten er alleen voor het geld. Dit betekende dat in elk stembureau dat we bezochten, en een menigte verveelde waarnemers zat die de hele dag alleen maar zaten te zitten. Ook in het laatste stembureau sliepen er ook een aantal vanaf een uur of tien. Dit werkte niet erg motiverend voor ons of de commissies. Net als eerder, moesten we formuliertjes invullen, hoewel we nu ook zeven uur achter elkaar over de schouders van de stemmen tellende stembureaucommissie heen moesten kijken. Omdat stemmen tellen met maar één stem tegelijk gaat, al heb je een commissie van twaalf mensen, ging het tragisch langzaam. Het feit dat ik geen Oekraïens sprak, maakte het niet veel spannender.
We hadden de volgende dag een debriefing, en de andere waarnemers bleken dezelfde indruk te hebben gekregen van de verkiezingen als wij. Onze bevindingen bleken ook (haast exact) overeen te komen met die van het voorlopige rapport van de OVSE dat al online stond, wat natuurlijk ook goed was. Sommigen van ons hadden wel ‘unieke’ ervaringen opgedaan tijdens observaties in stembureaus in gevangenissen of gesloten psychiatrische afdelingen van ziekenhuizen, maar dat had geen betrekking op de validiteit van de verkiezingen. Ondanks de saaie momenten en de bittere kou was het hele proces erg interessant en ben ik zeker van plan dit nogmaals te proberen. De waarnemers waar ik mee werkte waren geweldig, evenals onze Oekraïense hosts en vertalers.
Omdat ik een eerdere vlucht had genomen naar Lviv en vanuit Kiev de goedkoopste vlucht terug, heb ik negen dagen doorgebracht in Oekraïne. Ik heb hierdoor genoeg tijd en kansen gehad om veel tijd door te brengen met leden van AEGEE-Lviv en AEGEE-Kyiv die niet naar de Agora waren gegaan én om de toerist uit te hangen in beide steden. Ik heb van willekeurige leden meerdere city tours gekregen die helemaal top waren en ik ben erg leuk uitgeweest. Lviv was veel meer ingericht op toeristen dan Kiev en had heel veel cafés en restaurantjes in het historische centrum, al heb ik van Kiev ook erg veel genoten.
Het was wel constant te merken dat het land in oorlog was. In elk café zaten wel soldaten in uniform die op verlof terug waren van het front, in elke winkel stond een bakje waar geld werd ingezameld voor het leger, en overal werden deurmatten en wc-papier met Poetin erop verkocht. Op en rond het Maidan-plein in Kiev waren zowel tentoonstellingen over de gebeurtenissen als rijen met foto’s, schilden, en kaarsen ter herdenkingen van degenen die daar omgekomen zijn. In Kiev deelde ik de kamer van mijn hostel met een Italiaanse oorlogsfotograaf en een Russische journalist die Rusland ontvlucht was na zijn zevende arrestatie. Met beiden heb ik gesprekken gehad die onwerkelijk zijn.
Van de recente economische problemen van Oekraïne heb ik weinig gezien, hoewel er wel een grote inflatie was waardoor uit eten gaan en dergelijke al supergoedkoop was en in het heden nog tien procent goedkoper. Als toeristische bestemming zijn Lviv en Kiev dan ook zeker aan te raden, gezien de grote gastvrijheid in combinatie met de erg lage prijzen. Bonus is dat je als EU-burger geen visum nodig hebt. Ik ga sowieso weer terug naar Oekraïne!
